Inleiding
In de Meerjaren Programma Begroting (MPB) wordt het gemeentelijk beleid toegelicht. De MPB gaat over alle gemeentelijke taken, zoals: zorg, onderwijs, ruimtelijke ontwikkeling, openbare ruimte, veiligheid, recreatie, milieu en gemeentebelastingen. De uiteenlopende samenstelling van het gemeentelijk takenpakket maakt het lezen van een gemeentebegroting vaak niet eenvoudig. Deze leeswijzer is bedoeld om u daarbij op weg te helpen. In deze leeswijzer komen de volgende onderwerpen aan de orde:
- Waaruit bestaat een MPB?
- Indeling van de MPB.
- Voorgestelde beleidswijzigingen.
- De algemene reserve en de Bestemmingsreserve ontwikkeling Apeldoorn (BROA).
- Webversie MPB.
- Hoe vind ik een bepaald onderwerp in de MPB.
Waaruit bestaat een MPB ?
De MPB is vergelijkbaar met een privé-huishoudboekje. De jaarlijkse uitgaven en inkomsten die de gemeente kent - ook wel de exploitatie genoemd - staan er in vermeld. Voorbeelden van de belangrijkste uitgaven zijn de jaarlijkse subsidies aan instellingen, de verstrekking van bijstandsuitkeringen, de rente en afschrijving als gevolg van gemeentelijke investeringen en de salariskosten van het bestuur en het gemeentelijk personeel. De gemeenteraad bepaalt de beleidsonderwerpen en per onderwerp de hoeveelheid geld (omvang van het budget) dat er maximaal aan besteed mag worden en het resultaat dat de raad er van verwacht.
Naast de uitgaven zijn ook de inkomsten in de begroting opgenomen. Tot de belangrijkste inkomsten van de gemeente behoren:
- de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Dit is een rijksbijdrage, waarvan de raad de bestedingen voor het overgrote deel naar eigen inzicht kan bepalen;
- specifieke bijdragen die het rijk maar ook de provincie aan de gemeente verstrekken om door hen bepaalde taken te kunnen bekostigen. Voorbeelden zijn de rijksbijdragen die de gemeente krijgt voor bijstandsuitgaven, onderwijsachterstandenbeleid en heroïneverstrekking (Omnizorg);
- eigen gemeentelijke inkomsten uit gemeentebelastingen (bijvoorbeeld de onroerende zaakbelasting en hondenbelasting), maar ook inkomsten uit leges die worden verkregen omdat u als inwoner specifieke diensten van de gemeente afneemt (bijvoorbeeld een paspoort of een omgevingsvergunning) en gemeentelijke heffingen (bijvoorbeeld voor de inzameling van huishoudelijk afval). De raad beslist over de omvang van de gemeentebelastingen, leges en rechten.
De uitkering uit het gemeentefonds bepaalt voor bijna 60% onze inkomsten. De omvang van het gemeentefonds is gekoppeld aan de omvang van de rijksuitgaven. Nemen die rijksuitgaven toe, dan hebben ook gemeenten meer te besteden. Besluit het rijk tot bezuinigingen op de rijksuitgaven, dan hebben gemeenten minder te besteden. Minder inkomsten uit het gemeentefonds als gevolg van rijksbezuinigingen, hebben doorgaans tot gevolg dat ook gemeenten moeten bezuinigen. Een wettelijke eis is dat de gemeentelijke exploitatie-uitgaven de inkomsten niet mogen overtreffen; ieder begrotingsjaar moet ‘sluitend’ zijn. Dit in tegenstelling tot het Rijk, waar vaak sprake is van een begrotingstekort waarvoor het Rijk vervolgens een lening moet aantrekken.
Indeling van de MPB
In de inhoudsopgave treft u aan uit welke hoofdstukken de MPB is samengesteld. In vogelvlucht worden deze hoofdstukken hier nader toegelicht. Wij wijzen er op dat het hoofdstuk financiële beschouwingen in deze MPB vóór de Meerjarenprogrammabegroting is opgenomen.
Hoofdstuk 1.1 Nota van aanbieding
De nota van aanbieding vermeldt vooral de richting die het college voor de gemeente Apeldoorn wil inslaan en op welke wijze dat in de MPB 2020-2023 tot uitdrukking komt. Daarmee geeft de MPB de bestuurlijke visie aan hoe wij samen met u onze stad willen besturen en vormgeven.
Hoofdstuk 1.2 Financiële beschouwingen
Hierin schetst het college de financiële ontwikkelingen voor de komende jaren die als vertrekpunt bij de opstelling van de MPB hebben gegolden. Een belangrijk deel is gewijd aan de ontwikkeling van het gemeentefonds en de maatregelen die het college aan de raad voorstelt om de MPB financieel sluitend te krijgen.
Hoofdstuk 1.3 Samenvattend overzicht
Het samenvattend overzicht betreft alle voorstellen voor nieuw beleid en ombuigingen die in deze MPB zijn verwerkt.
Hoofdstuk 2 Strategische doelen en topthema's
De begrotingsprogramma's in de MPB zijn niet geordend rond de strategische doelen en topthema's. In dit hoofdstuk memoreren we kort onze vier strategische doelen en onze drie topthema's en geven we aan welke programma's met name bijdragen aan de realisering hiervan.
Hoofdstuk 3 Meerjarenprogrammabegroting
We beginnen dit hoofdstuk met een samenvattend financieel overzicht van alle beleidsvoornemens; dat zijn zowel bezuinigingen als (onontkoombaar) nieuw beleid.
Daarna is een beknopte beschouwing op de strategische doelen en topthema's opgenomen, zoals die in het bestuursakkoord 2018-2022 'De kracht van Apeldoorn' zijn vastgelegd. Dit is een nieuw onderdeel in de MPB, voortkomend uit de afspraken in de nota "Versterking van de beleidscyclus 2018-2022" (zie hieronder).
In dit hoofdstuk vindt u ook de meerjarenbegroting van de gemeente, die bestaat uit negen programma's. De BBV-regelgeving verplicht ons een overzicht van de overheadkosten op te nemen via een apart taakveld 04. De verantwoording hierover treft u aan in de paragraaf Bedrijfsvoering. De programma’s zijn voor u een belangrijke ingang om iets over het door het college voorgestelde beleid te weten te komen. De programma's zijn ingedeeld naar doelstellingen. De doelstellingen, sub-doelstellingen en prestaties zijn in de programma's opgenomen. Sommige taken en bevoegdheden zijn ondergebracht bij Gemeenschappelijke Regelingen (verlengd lokaal bestuur) en andere zogenaamde verbonden partijen (gemeente is aandeelhouder). In de programma's wordt naar deze verbonden partijen verwezen.
De programma’s zijn verder als volgt opgebouwd:
- ambitie van het programma;
- speerpunten van beleid;
- uitgaven- en inkomstenverdeling binnen het programma
- (hoofd)doelstellingen;
- prestaties;
- nieuwe ontwikkelingen (nieuw beleid en ombuigingen);
- effectindicatoren per doelstelling;
- de toprisico’s (financieel en niet-financieel);
- verbonden partijen;
- plannen en kadernotities;
- de financiële lasten en baten voor de jaren 2020 t/m 2023 die op het niveau van taakvelden worden verantwoord. Wij merken op dat door afrondingen van de lasten en baten bij de uitkomst van de saldoberekening geringe afwijkingen kunnen optreden.
- toelichting op budgetafwijkingen/grote mutaties
Versterking van de beleidscyclus
In overleg met eerst de Raadswerkgroep Modernisering Begroting en daarna het Auditcomité is besloten om prioriteit te geven aan de verbetering van de beleidscyclus. Uw raad heeft in het najaar van 2018 ingestemd met de nota 'Versterking van de beleidscyclus 2018-2022', waarin een stappenplan is opgenomen om de beleidscyclus zodanig te verbeteren dat beter inzicht in en sturing op de doeltreffendheid van ons beleid wordt bereikt. De doelen zijn onder andere:
- het versterken van en koppeling met onze strategische doelen
- het verbeteren van de koppeling tussen doelen en middelen
- het verbeteren van de inhoudelijke samenhang tussen kadernota's en planning- en control
- documenten (p&c documenten).
Om de inhoudelijke samenhang tussen kadernota's en P&C documenten te verbeteren hebben wij in de MPB 2019-2022 een begin gemaakt met het koppelen van de kadernota's aan een hoofddoelstelling. Verschillende doelenbomen zijn hierop aangepast, waarbij tegelijk een relatie wordt gelegd met ons college werkprogramma.
Ook hebben we in deze MPB 2020-2023 verbeteringen aangebracht door de prestaties zo concreet mogelijk te formuleren, waardoor duidelijker wordt waar de gemeente aan werkt en waarover het college tussentijds en later in de jaarrekening verantwoording over gaat afleggen. Daarnaast zijn de kadernota's geactualiseerd en zoveel mogelijk voorzien van een einddatum. Tevens hebben we, overeenkomstig de opmerkingen van de accountant en Rekenkamercommissie bij de jaarrekening 2018, de paragrafen onderhoud kapitaalgoederen en verbonden partijen verbeterd.
Hoofdstuk 4 Verplichte paragrafen
Het is een wettelijke eis dat elke gemeente alle onderstaande paragrafen in de MPB opneemt. De paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van de begroting op een specifiek terrein.
- De paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing
Het weerstandsvermogen geeft aan hoe solide de financiële positie van de gemeente is. Het weerstandsvermogen wordt bepaald door de weerstandscapaciteit af te zetten tegen de omvang van de risico’s. In deze paragraaf zijn ook financiële kengetallen opgenomen, zoals solvabiliteit en schuldquote. - De paragraaf onderhoud kapitaalgoederen
In deze paragraaf wordt per onderdeel toegelicht op welke wijze het onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen (zoals wegen, riolering, gebouwen) gewaarborgd is. - De paragraaf financiering
In deze paragraaf wordt toegelicht op welke wijze met de financieringsbehoefte van de gemeente wordt omgegaan. - De paragraaf verbonden partijen
De gemeente werkt vaak samen met andere partijen om bepaalde doelen te bereiken. Als deze samenwerking in een bestuurlijke en financiële vorm wordt gegoten, spreken we van een verbonden partij. In deze paragraaf worden alle verbonden partijen nader toegelicht. - De paragraaf grondbeleid
De gemeente speelt ook een rol in het kopen en verkopen van gronden. In deze paragraaf wordt dieper op het grondbeleid van de gemeente ingegaan. - De paragraaf lokale heffingen
In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de diverse gemeentelijke belastingen en heffingen en de consequenties daarvan voor de inwoners. Ook worden hier de tarieven voor het komende begrotingsjaar genoemd. - De paragraaf bedrijfsvoering
Deze paragraaf gaat in op allerlei interne ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie, die erop gericht zijn een zo goed mogelijke dienstverlening aan de inwoners te verstrekken en een zorgvuldige besluitvorming te garanderen.
Op verzoek van uw raad is voor Vastgoed een niet verplichte paragraaf in de MPB opgenomen.
Hoofdstuk 5. Bijlagen.
Tot slot is een aantal bijlagen aan de meerjarenbegroting toegevoegd. Sommige daarvan zijn door het rijk verplicht voorgeschreven. Tot de belangrijkste bijlagen behoren:
Beleidswijzigingen
Het college heeft de voorstellen voor ombuigingen en nieuwe ontwikkelingen zoals die in de Voorjaarsnota 2019 zijn opgenomen, in de MPB verwerkt. Daarnaast treft u aanvullende maatregelen aan, die na de Voorjaarsnota zijn uitgewerkt. Deze voorstellen staan met hun financiële gevolgen in het samenvattend overzicht dat in hoofdstuk 3 is opgenomen. De voorstellen worden in de betreffende programma’s toegelicht. We hebben voor wat betreft de ombuigingen (bezuinigingen en inkomstenverhogingen) aangegeven, of deze voortvloeien uit de Voorjaarsnota of dat het aanvullende ombuigingen zijn. De laatste zijn noodzakelijk om tot een sluitende meerjarenbegroting te komen, waarbij we tevens kunnen beschikken over een financiële buffer om tegenvallers op te vangen.
De BROA
Naast de jaarlijkse exploitatie-uitgaven voert de gemeente ook investeringsprojecten uit. Deze investeringen worden geactiveerd (jaarlijkse afschrijving) of ten laste gebracht van reserves. De Bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn (BROA) is één van die bestemmingsreserves.
De BROA wordt gevoed met bijdragen van de provincie Gelderland en rijksbijdragen. De meerjarendoorrekening van de BROA vormt een onderdeel van de meerjarenbegroting en is onder bijlage 2.1 opgenomen.
Hoe een bepaald onderwerp in de meerjarenbegroting te vinden?
Afhankelijk van waarin u bent geïnteresseerd, zijn de ingangen hierna samengevat:
- Voor beleidsmatige en financiële achtergronden die voor het college het vertrekpunt zijn geweest bij de opstelling van deze MPB verwijzen wij u naar hoofdstuk 1 de Nota van Aanbieding.
- De financiële positie van de gemeente en een aantal specifieke onderwerpen die voor deze MPB van belang zijn worden in de Financiële beschouwingen hoofdstuk 2 nader toegelicht.
- Voor een totaalbeeld van de voorstellen voor ombuigingen (bezuinigingen en inkomstenverhogingen) en nieuw beleid kunt u het samenvattend overzicht in hoofdstuk 3 raadplegen. De toelichting vindt u onder de betreffende begrotingsprogramma’s.
- De paragraaf ‘Lokale heffingen’ in hoofdstuk 4 gaat specifiek in op de gemeentelijke tarieven en belastingen.